Lęk przed ciążą – problem (nie tylko) osób nastoletnich  

Lęk przed ciążą nie jest wyłącznie „problemem nastolatek” – dotyczy dorosłych osób zarówno z niepełnosprawnościami jak i bez nich. Dotyczy osób czy par, które mają dostęp do wiedzy i środków antykoncepcyjnych, a mimo to mierzą się z napięciem, niepewnością, poczuciem braku kontroli nad własnym ciałem i przyszłością. Zdarza się, że niepokój związany z możliwością zajścia w ciążę przyćmiewa radość z życia seksualnego, a rozmowy o antykoncepcji wciąż dla wielu osób bywają trudne. W przypadku osób z niepełnosprawnościami temat ten nabiera dodatkowych znaczeń – ze względu na przeszkody systemowe, społeczne tabu, krzywdzące stereotypy i brak dostępu do rzetelnych informacji.  

Dlaczego boimy się ciąży? I dlaczego ten lęk tak często pozostaje w cieniu – nieoswojony i niewypowiedziany? 

W artykule celowo używamy określeń takich jak osoba z pochwą czy osoba z penisem zamiast domyślnego przypisywania płci (np. kobieta/mężczyzna), aby uwzględnić różnorodność tożsamości płciowych. Lęk przed ciążą oraz odpowiedzialność za antykoncepcję nie dotyczą wyłącznie osób cispłciowych (tj. tych, których płeć przypisana przy urodzeniu jest zgodna z płcią odczuwaną) – mogą go doświadczać także osoby transpłciowe czy niebinarne. 

W kontekście ciąży i zapłodnienia kluczowe są konkretne cechy anatomiczne i fizjologiczne, a nie wyłącznie tożsamość płciowa. Taki sposób mówienia pozwala więc zachować inkluzywność językową i szacunek wobec osób, które m.in. nie identyfikują się z płcią przypisaną im przy urodzeniu, ale których doświadczenia w kontekście seksualności, antykoncepcji i ciąży są równie realne i ważne. 

Lęk przed ciążą – czy mężczyźni/ osoby z penisem też się boją? 

Lęk przed ciążą nie jest zarezerwowany wyłącznie dla osób nastoletnich, które dopiero zaczynają życie seksualne. Towarzyszy również dorosłym osobom, także tym, które korzystają z antykoncepcji. Lęk u kobiet czy w ogóle u osób, które mogłyby zajść w ciążę często wiąże się z utratą kontroli nad własnym ciałem, presją społeczną, ryzykiem dla zdrowia czy trudną sytuacją materialną. U mężczyzn/ osób z penisem strach ten może dotyczyć m.in. obawami przed nieplanowanym ojcostwem, utratą niezależności, trudnymi decyzjami lub konsekwencji emocjonalnych. Problemem jest, że mężczyźni rzadziej mówią o swoich lękach i obawach – brakuje im języka, przestrzeni i społecznego przyzwolenia na wyrażenie takich emocji. 

Antykoncepcja – wciąż „kobiece zadanie”? 

Pomimo dostępności wielu metod antykoncepcji, stereotypowy podział obowiązków w tym temacie nadal ma się dobrze. W wielu relacjach to kobieta/ osoba mogąca zajść w ciążę musi pamiętać o pigułkach, zakładać spiralę, znosić skutki uboczne środków hormonalnych, a w razie „wpadki” – ponosić konsekwencje psychiczne, fizyczne i społeczne. Antykoncepcja hormonalna daje skuteczność, ale nie jest pozbawiona skutków ubocznych. Wiele kobiet rezygnuje z niej z obawy przed m.in. wahaniami nastroju, spadkiem libido, wzrostem wagi czy innymi, poważnymi powikłaniami zdrowotnymi. W przypadku kobiet z niepełnosprawnościami często antykoncepcja hormonalna nie jest w ogóle możliwa, w związku ze współwystępującymi chorobami lub ryzykiem niepożądanych objawów. 

Z drugiej strony, kobiety/osoby z pochwą często spotykają się z odmową użycia innych środków zapobiegawczych przez swoich partnerów – np. prezerwatywy z różnych powodów: „bo nie czuję”, „bo nie lubię”, „bo nie mam przy sobie”. Odmowa ta nie tylko przerzuca odpowiedzialność, ale i ignoruje granice i potrzeby drugiej osoby. Wciąż powszechne jest więc przekonanie, że to kobieta powinna „zająć się” antykoncepcją. Mężczyźni/ osoby z penisem często nie czują się współodpowiedzialni za zabezpieczenie – i nie chodzi tylko o niechęć do używania prezerwatyw, ale o głęboko zakorzenione przekonanie, że to nie ich „działka”. Tymczasem dobre życie seksualne i zdrowie reprodukcyjne to wspólna sprawa. Odpowiedzialność powinna być dzielona, a nie przerzucana. 

Lęk przed ciążą u osób z niepełnosprawnościami 

U wielu osób z niepełnosprawnościami myśl o ciąży wywołuje nie tylko emocje typowe dla każdej osoby mającej perspektywę wejścia w rodzicielstwo, ale także szereg dodatkowych lęków – głęboko zakorzenionych w społecznym niezrozumieniu, braku dostępnego wsparcia oraz niedostosowanym systemie ochrony zdrowia. Choć część obaw dotyczy kwestii fizycznych (np. Czy moje ciało da radę utrzymać ciążę? Czy poród będzie bezpieczny?), znacznie częściej osoby z niepełnosprawnościami mówią o lęku społecznym i systemowym. Obawy dotyczą braku dostosowanej opieki medycznej m.in. brak dostępności architektonicznej gabinetów ginekologicznych, szpitali, jak i nieprzygotowanie personelu medycznego do pracy z osobami z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Kolejną kwestią jest odbieranie podmiotowości – osoby z niepełnosprawnościami są często infantylizowane, traktowane nie jak osoby dorosłe, którą są zdolne do decyzji o macierzyństwie czy ojcostwie. Do tego dochodzi też lęk przed oceną ze strony społeczeństwa i bliskich. Pytania typu: „Jak ty sobie poradzisz?”, „Czy to w ogóle odpowiedzialne?”, a nawet „Kto pozwolił ci zajść w ciążę?” – nie są rzadkością. Nadal spotkać się można z krzywdzącymi stereotypami, że osoby z niepełnosprawnościami nie będą tak dobrymi rodzicami jak osoby bez niepełnosprawności, albo że sami wymagają wsparcia i nie powinny mieć dzieci. Tymczasem decyzja o rodzicielstwie podejmowana przez osobę z niepełnosprawnością jest często poprzedzona konsultacjami medycznymi, rozmową z otoczeniem i bliskimi, poszukiwaniem form wsparcia i rozwiązań, które mogłyby być pomocne w trakcie ciąży i porodu.  

Rodzicielstwo osób z niepełnosprawnościami – wnioski z badania  

Badanie „Seksualność i rodzicielstwo osób z niepełnosprawnością ruchową”, przeprowadzone na zlecenie Fundacji Avalon pokazuje, że prawie jedna trzecia (29%) osób ankietowanych planuje mieć dzieci i nie ma żadnych obaw w związku z niepełnosprawnością. Prawie co 5 osoba wskazuje, że chce mieć dzieci, ale najprawdopodobniej nie będzie ich miała w związku z niepełnosprawnością, zaś15% osób badanych stwierdza, że nie chce mieć dzieci w związku ze swoją niepełnosprawnością.  

Dodatkowo, ponad jedna trzecia osób ankietowanych doświadczyła sytuacji, w której ktoś powiedział albo dał wyraźnie do zrozumienia, że temat rodzicielstwa ich nie dotyczy i nie jest to rzecz, którą powinni się interesować – 18% osób badanych deklaruje, że zdarzyło się to kilkukrotnie, a 19% spotkało się z tym raz lub dwa razy. Częściej sytuacja taka zdarzała się kobietom niż mężczyznom. Kilkukrotnie doświadczyło tego aż 23% kobiet, 12% mężczyzn oraz 12% osób z niepełnosprawnością nabytą i 26% z niepełnosprawnością wrodzoną. Badane osoby doświadczały takich sytuacji w głównej mierze ze strony osób z ich bliskiego otoczenia – ponad połowa (62%) usłyszała takie słowa od członka rodziny, a w dalszej kolejności od znajomego/przyjaciela (26%). Link do badań.

Podsumowanie 

Lęk przed ciążą u osób z niepełnosprawnościami to złożone zjawisko, które wykracza daleko poza indywidualne obawy zdrowotne. W dużej mierze wynika z braku dostępnego i inkluzywnego systemu opieki zdrowotnej, społecznych stereotypów oraz trudności w dostępie do edukacji seksualnej i antykoncepcji. Osoby z niepełnosprawnościami często są wykluczane z debaty o prawie do rodzicielstwa, a ich potrzeby i decyzje bywają kwestionowane lub ignorowane. Aby zmniejszyć ten lęk, konieczna jest zmiana systemowa: edukacja osób specjalistycznych, zapewnienie dostępnych usług medycznych, w tym dostępu do antykoncepcji i dbających o zdrowie intymne oraz stworzenie przestrzeni do otwartych, pozbawionych uprzedzeń rozmów o seksualności i ciąży. Osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do życia seksualnego i reprodukcyjnego – w sposób godny, bezpieczny i świadomy. 

Jeśli jesteś osobą, która myśli o rodzicielstwie, ale mierzy się z obawami czy lękiem w tym zakresie możesz skorzystać z bezpłatnej porady psychologicznej lub seksuologicznej w ramach Pomarańczowego Telefonu Wsparcia Fundacji Avalon. Na Mapie Dostępności znajdziesz też specjalistów i specjalistki w zakresie opieki okołoporodowej, z doświadczeniem w pracy z osobami z niepełnosprawnościami.  

Bibliografia: 

Artykuł został stworzony w oparciu o doświadczenia z pracy terapeutycznej oraz serię artykułów „O rodzicielstwie i niepełnosprawności – krótko i na temat”, które znajdziecie na blogu Fundacji Avalon.