Dlaczego seks osób starszych jest tematem, o którym warto mówić?

Seksualność to naturalny i ważny aspekt życia człowieka, obecny na każdym jego etapie. Jednak wciąż bywa tematem tabu, zwłaszcza gdy dotyczy osób starszych czy osób z niepełnosprawnościami. W społeczeństwie funkcjonuje wiele mitów na temat starzenia się i seksualności – od przekonania, że życie intymne kończy się wraz z młodością, po błędne założenie, że seniorzy i seniorki nie mają potrzeb emocjonalnych czy erotycznych. Tymczasem badania i doświadczenia z gabinetów pokazują, że osoby starsze nie tylko mogą, ale często chcą prowadzić satysfakcjonujące życie seksualne.

W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu, jak wygląda życie seksualne osób starszych, jak zmienia się seksualność z wiekiem, jakie wyzwania i możliwości przynosi starzenie się w kontekście życia intymnego, oraz jak dbać o zdrowie seksualne w dojrzałym wieku. W tworzeniu artykułu wspierały mnie dwie znakomite terapeutki – Klaudia Latosik oraz Olga Żukowicz, które wspólnie tworzą inicjatywę Srebrny Warkocz, zajmującą się m.in. seksualnością, edukacją psychoseksualną i wspieraniem osób w wieku senioralnym. Zapraszamy do lektury!

Do jakiego wieku ludzie współżyją? 

               Czy zastanawialiście się kiedyś, do jakiego wieku ludzie uprawiają seks? Czy istnieje jakaś granica, która wyznacza koniec życia seksualnego? Jeśli tak, to co o tym decyduje – zdrowie somatyczne, poziom libido, a może społeczne tabu? Wiele osób dziwi się, kiedy dowiaduje się, że osoby po 70. czy 80. roku życia chcą (i mogą!) uprawiać seks – to pokazuje, że mity na temat seksualności osób starszych mają się naprawdę dobrze. Moje rozmówczynie podzieliły się tym, z jakimi stereotypami spotykają się najczęściej w swojej pracy i jak te stereotypy wpływają na życie intymne seniorów i seniorek:

“Wraz z przejściem na emeryturę przechodzimy na emeryturę seksualną”, “Potrzeby i pragnienia z wiekiem maleją, a wręcz zanikają”, “Do seksu potrzebne jest sprawne ciało, dobrze działające. Jak coś nie działa, np. pojawia się problem z erekcją, to lepiej z seksu zrezygnować” czy “Osobom dojrzałym wystarczy przytulanie” – te stereotypy powodują, że osoby dojrzałe rezygnują z aktywności seksualnych (w duecie czy solo), bo “ich czas się skończył” albo się hamują w naturalnej dla siebie ekspresji seksualnej („Chodzić na randki po 70? Niedorzeczne!”). Zaczynają postrzegać siebie, tak jak widzi ich społeczeństwo, czyli jako osoby pozbawione libido – energii seksualnej, ale i energii życiowej. Barierą jest także to, że jak już myślimy o seksualności osób dojrzałych to w kategoriach „przytulania się”, bo zakładamy, że to okres niesprawności fizycznej i na nic więcej nie ma siły. Czasami tak jest, ale nierzadko nie.

Fakty i mity o aktywności seksualnej osób starszych 

            W związku z brakiem edukacji seksualnej można dostrzec, że wiele mitów i faktów o aktywności seksualnej osób starszych ulega pewnego rodzaju pomieszaniu. Trudno nam odróżnić, co jest prawdą, a co tylko powielanym stereotypem, który przyjęliśmy za własną opinie. Edukacja seksualna może pomóc nam w weryfikacji tych, często błędnych, przekonań. Klaudia Latosik i Olga Żukowicz również podkreślają wagę psychoedukacji w kontekście seksualności:

Każdy z nas potrzebuje edukacji seksualnej. Bo czym ona jest? Wiedzą o naszym ciele (także o tym, co się zmieniło), o naszych pragnieniach oraz potrzebach i granicach. Wiedzą o tym, jak sobie pomóc, kiedy pojawiają się trudności w obszarze seksualnym – gdzie szukać wsparcia, z jakich narzędzi korzystać. Osoby starsze także potrzebują edukacji, aby uświadomić sobie, że mają prawo do odczuwania przyjemności, cieszenia się seksem, rozmawianiem o tym, co ich kręci. Do czerpania z energii seksualnej, jaką daje libido.

Jak zadbać o udane życie seksualne w późnym wieku?  

            Nasza seksualność zmienia się na przestrzeni życia – zmieniają się nasze potrzeby, preferencje, możliwości czy przekonania. Seksualność jest częścią naszej tożsamości, która ciągle „pracuje” i nierzadko wymaga tego, żebyśmy ją w tym wspierali. Na pytanie, w jaki sposób zmieniają się potrzeby seksualne wraz z wiekiem, moje rozmówczynie odpowiadają tak:

Jak się zmieniają? Tak, jak to opisują twórcy modelu GES (ang. Good Enough Sex; tłum. Wystarczająco dobry seks): Seks jest połączony z prawdziwym życiem, a prawdziwe życie wpływa na seks. Seksualność rozwija się, rośnie, zmienia i ewoluuje przez całe życie. Doświadczenia seksualne osób w różnych fazach życia i okolicznościach życiowych (np. takie jak bycie osobą studencką, budowanie kariery przy jednoczesnym wychowywaniu dzieci, przystosowanie do przewlekłej choroby w średnim wieku czy przejście na emeryturę) wymagają dostosowania własnych oczekiwań do sytuacji. Seks może mieć różne cele i znaczenia w życiu. Czasem chodzi o rozładowanie napięcia przez orgazm, innym razem o okazanie czułości w chwilach zmęczenia. Może być też formą zabawy, sposobem na emocjonalne wsparcie czy duchowym doświadczeniem.

Dbanie o swoją seksualność nie ma górnej granicy wiekowej. Jak jednak możemy to robić w świecie pełnym stereotypów? Jak radzić sobie, kiedy czujemy, że seksualność jest dla nas tematem tabu? Moje rozmówczynie podzieliły się kilkoma radami:

Najważniejsza wydaje się odpowiedź na pytania „Jak ja dzisiaj się mam ze swoją seksualnością, intymnością, atrakcyjnością i ciałem? Co jest mi dzisiaj potrzebne, żeby osiągać satysfakcję [i niekoniecznie musi być to orgazm]? Czy jestem w stanie pogłębić ten temat w związku, a jeśli nie, to z kim mogę porozmawiać?” Na rynku jest wiele książek popularnonaukowych, które mogą pomóc w przełamywaniu pewnych stereotypów, ale także wesprzeć w rozwijaniu języka do opisu pozytywnej seksualności bez względu na wiek. Pomocne mogą być także portale internetowe czy konta na Instagramie dotyczące edukacji seksualnej. Jeśli realizacja naszej seksualności wywołuje w nas cierpienie, smutek albo trudno nam w ogóle odnaleźć się w tym obszarze, warto skorzystać z pomocy osób specjalizujących się w seksuologii.

Seks osób w wieku senioralnym – jak bezpiecznie się kochać? 

               Bezpieczeństwo w seksie jest związane z wiedzą, którą możemy zdobyć dzięki edukacji seksualnej. Dbanie o bezpieczeństwo swoje i osoby partnerskiej może wiązać się m.in. z regularnymi badaniami (w tym w kierunku infekcji przenoszonych drogą płciową, które również dotyczą seniorów/seniorek), dbaniem o swój dobrostan seksualny, konsensualnością praktyk (tj. wyrażaniu świadomej zgody i otrzymywaniu tej zgody od osób partnerskich na różnego rodzaju praktyki seksualne), szacunkiem do granic czy otwartą komunikacją. Zdrowie jako część dbania o bezpieczeństwo wiąże się również z akceptacją pewnych ograniczeń, które mogą pojawić się w wyniku chorób czy niepełnosprawności, mogących wpływać na realizację seksualności. Ale czy każdej osoby starszej będzie dotyczyć niepełnosprawność? Klaudia Latosik i Olga Żukowicz mówią:

Niepełnosprawność u osób starszych jest powszechna, ale nie dotyczy każdej osoby. Proces starzenia się nie zawsze prowadzi do niepełnosprawności, ponieważ jego przebieg i konsekwencje mogą się znacznie różnić w zależności od wielu czynników, takich jak: styl życia, wsparcie społeczne czy opieka zdrowotna. Niemniej badania wyraźnie pokazują, że wraz z wiekiem ryzyko wystąpienia niepełnosprawności często rośnie. Wraz z wiekiem rośnie ryzyko wystąpienia różnorodnych form niepełnosprawności, szczególnie z uwagi na naturalne procesy starzenia się organizmu oraz częstsze występowanie chorób przewlekłych i degeneracyjnych.

Seks osób starszych w Polsce – jak wygląda sytuacja?

Seksualność seniorów i seniorek w Polsce to temat, który wciąż zbyt rzadko pojawia się w publicznej debacie, choć sytuacja stopniowo się zmienia. Dzięki dostrzeżeniu tej luki powstają różne projekty dotyczące edukacji seksualnej, które uwzględniają również edukację grupy osób starszych. Skąd jednak u Klaudii Latosik i Olgi Żukowicz zrodził się pomysł na Srebrny Warkocz i napisanie wspólnej książki o tematyce dojrzałego seksu? Terapeutki odpowiadają:

W Polsce, dzięki staraniom osób aktywistycznych, badaczy i badaczek i osób pracujących w trzecim sektorze, od kilkunastu lat zwiększa się dostęp do rzetelnej edukacji seksualnej. Jednak wiedza ta jest głównie skierowana do dzieci, młodzieży i młodych dorosłych. Zauważyłyśmy, że brakuje wsparcia seksuologicznego dla osób po pięćdziesiątym roku życia. Ta grupa jest niesprawiedliwie pomijana w rozmowach o przyjemności, atrakcyjności, pożądaniu czy fantazjach seksualnych. Kiedy zaczęłyśmy zgłębiać temat dojrzałej seksualności, okazało się, że natrafiamy na tabu. Spotkania z osobami zainteresowanymi, które opowiadały nam o swoich wyzwaniach zdrowotnych, lękach, problemach w związkach czy zmaganiach z samotnością, uświadomiły nam, że książka o dojrzałej seksualności mogłaby odpowiedzieć na ich potrzeby. Chciałyśmy, żeby książka “Najlepsze przed tobą” pomogła czytelnikom i czytelniczkom uporać się ze wstydem i lękiem i dostarczyć nie tylko wsparcia, ale także zrozumienia dla ich potrzeb emocjonalnych i seksualnych.

Podsumowanie

Seksualność towarzyszy nam przez całe życie, a jej przeżywanie w dojrzałym wieku może być równie ważne i satysfakcjonujące jak w młodości. Warto pamiętać, że każda osoba ma prawo do czerpania radości i spełnienia w życiu intymnym, niezależnie od wieku. Przełamywanie stereotypów, otwarta rozmowa, dbałość o zdrowie oraz poszukiwanie wiedzy i wsparcia to klucz do pełniejszego i bardziej świadomego przeżywania swojej seksualności. Starzenie się nie jest końcem, lecz kolejną fazą życia, w której seksualność wciąż może być źródłem spełnienia, przyjemności i radości.